Hvað á að gefa kúnum næsta vetur?

Á liðnum vetri hafa ráðunautar gert NorFor-fóðuráætlanir fyrir mjólkurkýr fyrir hátt í hundrað bú. Hér eru vangaveltur um fóður og fóðuröflun í framhaldi af þeirri vinnu.

Þegar bændur skipuleggja gróffóðuröflun sína fyrir komandi ár og ákveða hvað skal rækta til sláttar í sumar er mikilvægt að það fóður sem vænta má að verði til næsta haust og vetur passi saman til gjafa. Túnin geta verið ólík, t.d. hvað aldur ræktunar og gróðurfar varðar og þarf áburðargjöf og sláttutími að vera í samræmi við til hvaða nota uppskeran er ætluð.

 

Fóðrun og fóðuráætlanagerð fyrir mjólkurkýr hefur reynst hvað best með hey sem hefur háan meltanleika (um og yfir 70%), gott orkugildi (yfir 0,8 FEm/kg þe) og með próteingildi á bilinu 140-180 g hráprótein/kg þe. Trénisinnihald hefur víða verið of hátt þar sem of seint er slegið. Almennt er mælt með að innihald meltanlegs trénis (NDF) sé á bilinu 480-520 g/kg þe í góðu kúaheyi, og að ómeltanlegt tréni (iNDF) sé ekki hærra en 120 g/kg NDF því það getur komið niður á orkuinnihaldi heyjanna. Sláttutími hefur mikið að segja um orku- og próteingildi heyjanna og trénisinnihald, en þó verður að sjálfsögðu að feta hinn gullna meðalveg milli magns og gæða uppskeru. Þá hefur veðurfar á vorin einnig mikil áhrif, s.s. á ómeltanlegt tréni (iNDF) en í þurrum, köldum vorum er hættara við að grösin fari snemma í kynvöxt, þ.e. setji punt. Þá verður hlutfall stöngla hátt á kostnað blaða og hlutfall iNDF því hærra. Það sama má segja með steinefnin sem eru mikilvæg fyrir gripina okkar, en það hefur áður verið rakið í grein í Bændablaðinu. Skynsamleg notkun á köfnunarefnisáburði og góð nýting búfjáráburðar getur haft úrslitaáhrif á hvort heyin verði próteinrík og þá má ekki gleyma mikilvægi brennisteins í próteinmyndun grasa. Hér á landi getur verið skortur á brennisteini í jarðvegi, einkum á þurrviðrasömum svæðum þar sem jarðvegur er ólífrænn, s.s. sandar og melar. Þá skiptir tegund plantna einnig máli þar sem belgjurtir og smárar innihalda jafnan minna tréni en grös þó hins vegar sé ómeltanlegi hluti trénisins hlutfallslega hærri í belgjurtum og smárum en í grösum.

 

Þegar heimaöfluðu fóðri er raðað saman í fóðuráætlun er gott að gera sér grein fyrir heildarmagni heyja af hverri tegund og heildarmagni af heimaöfluðu eða aðkeyptu, íslensku korni. Þá þarf að skoða hvenær helsti burðartími er hjá kúnum þannig að hægt sé að gera sér í hugarlund hvenær mesta þörfin er fyrir besta gróffóðrið. Víða er rúllum eða stórböggum raðað í stæður eftir sláttutíma eða gæðum svo að hægt sé að nálgast hverja tegund fyrir sig eftir því sem það hentar.
Margir rækta korn til fóðurs með ágætis árangri, bæði hvað uppskeru og gæði varðar. Korn (bygg og hveiti) inniheldur mikið af sterkju sem brotnar hratt niður í vömb en tiltölulega lítið af hrápróteini, algengt að það sé 11-13%. PBV-gildi kornsins er því neikvætt, oft um og undir -30 g PBV/kg þe. Því þurfa hey sem gefin eru með korni að innihalda meðalmagn hrápróteins eða meira og hafa jákvætt PBV-gildi. Hægt er að vega lág AAT- og PBV-gildi korns upp með próteinríkum kjarnfóðurblöndum en undirstaðan þarf alltaf að vera gott gróffóður ef gefa á mikið korn.

 

Í ljósi þess að víða um norðan- og austanvert landið hafa tún verið svelluð um langan tíma má búast við að endurræktun túna og ræktun grænfóðurs verði umfangsmikil á þeim svæðum. Hentugar tegundir grænfóðurs til beitar fyrir mjólkurkýr eru rýgresi og vetrarrepja en þessar tegundir gefa mikla og lystuga uppskeru. Ágætt getur verið að blanda þeim saman. Til sláttar er uppskera grænfóðurs oftast með lágu þurrefni enda erfitt að þurrka það. Það er því óheppilegt að grænfóður verði uppistaðan í fóðri mjólkurkúa. Ef vandað er til verka getur rýgresi verkast vel í rúllum og gefið gott fóður, eitt sér eða í blöndu með öðrum tegundum. Til að fá meira þurrefni getur hentað að rækta í heilsæði bygg eða hafra með rýgresi og vetrarrepju til rúllu- eða stæðuverkunar. Uppskera af slíkri blöndu getur verið mjög mikil og bæði orku- og próteinrík ef vel tekst til. Mikilvægt er að kappkosta hreinlæti við alla fóðurverkun og útiloka jarðvegsmengun í rúllur og heystæði. Notkun íblöndunarefna hjálpar til að tryggja rétta verkun og koma í veg fyrir óæskilega gerjun á borð við smjörsýrugerjun.

 

Nokkur mikilvæg atriði:

• Taka heysýni í samráði við ráðunaut. Hirðingarsýni geta hentað ef þurrefni er komið upp fyrir 45%, annars skal taka verkað sýni. Mikilvægt er að vanda til verka við sýnatöku og fara eftir ráðleggingum.
• Réttur áburðartími, rétt magn og samsetning áburðar.
• Hafa í túnunum grastegundir sem skila góðri uppskeru hvað varðar magn, gæði og lystugleika.
• Vanda val á sláttutíma, heyverkun og plöstun á heyi.
• Velja baggastæðum úti góða staðsetningu varðandi aðgengi að þeim og að áhrif veðurs verði sem minnst. Verja stæðurnar fyrir skepnum og skipuleggja þær þannig að auðvelt sé að velja hentugt hey hverju sinni.